Emeklilik, birçok insanın hayalini kurduğu, çalışma hayatından sonra rahat ve huzurlu bir yaşam sürmek istediği bir dönem. Ancak emeklilikte yeterli gelire sahip olmak, günümüzde giderek zorlaşan bir sorun. İşte bu noktada, Türkiye’de 2003 yılından beri uygulanan Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ve 2017 yılından beri uygulanan Otomatik Katılım Sistemi (OKS) devreye girmekte. Bu iki sistem, çalışanlar başta olmak üzere herkesin emeklilikleri için birikim yapmalarını teşvik etmeyi amaçlayan, devlet destekli yatırım araçlarıdır. Peki, bu iki sistem arasında ne gibi farklar var? Bu yazıda, Bireysel Emeklilik Sistemi ve Otomatik Katılım Sistemi’nin tanımını, işleyişini, avantajlarını ve dezavantajlarını karşılaştırmalı olarak ele alacağız.
Türkiye’de BES ve OKS Ne Zaman Başladı?
Türkiye’de isteğe bağlı Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) 27 Ekim 2003 yılından itibaren fiilen uygulamaya başlandı. Çalışanların çalışma hayatlarında birikim yapabilmelerini amaçlayan sistemle, emeklilik döneminde harcanabilecek bir yatırım hedefledi. Bireysel Emeklilik Sistemi, aslında tam anlamıyla sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcı bir unsuru. Katılımın gönüllük esasına dayalı olduğu bir sistemken, 1 Ocak 2017 tarihinde Otomatik Katılım Sistemi (OKS) ile kamu kurumları ve özel sektörde maaşlı çalışan herkes için zorunlu oldu.
Dünyada Bireysel Emeklilik Sistemleri
Türkiye’de 2003 yılında başlayan sistem Dünya’da çok daha uzun bir geçmişe sahip. Dünya’da ilk defa 1881 yılında Prusya’da (Orta Avrupa’da hüküm süren Alman devleti) yoksul halka destek olmak amacı ile bireysel emeklilik sistemi bulunmuş. Sosyal güvenlik sistemlerinin yetersiz kaldığı ülkelerde de zaman içinde yayılmış ve kullanılmaya başlanmış.
Sistem birçok ülkede gönüllülük esasına dayansa da, bazı ülkelerde zorunlu hale getirilmiş ki bunların başında, Meksika, Şili ve Uruguay’ı sayabiliriz. Sisteme gönüllü katılım sağlanan ülkelerin bazıları olarak Kanada, Belçika, Avusturya, Fransa, İtalya, İsviçre, Hollanda, İspanya, Lüksemburg, Portekiz, Almanya, İrlanda, Norveç, İzlanda, İngiltere, İsveç, Danimarka ve Yunanistan’ı sıralayalım. Türkiye’de şu an için sistem hem gönüllülük esası ile hem de zorunlu katılım yani Otomatik Katılım Sistemi (OKS) olarak devam etmekte.
BES İle OKS Arasındaki Farklar Neler?
Bireysel emeklilik sistemini zorunlu ve isteğe bağlı sistem olarak, iki temel başlık altında toplayalım. İki sistem de bireylerin emeklilikleri için tasarruf yapmalarını teşvik etmeyi amaçlasa da, uygulama ve katılım koşulları açısından önemli farklara sahip.
- İsteğe bağlı BES sözleşmesini 18 yaş altı dahil olmak üzere herkes yaptırabilir. Zorunlu BES sözleşmesi ise 45 yaşını doldurmamış bütün çalışanlar için zorunlu, 45 yaşını doldurmuş çalışanların isteğine bağlıdır.
- İsteğe bağlı BES sözleşmesini belirli şartlar dahilinde yabancı uyruklular yaptırabilir. Zorunlu BES sözleşmesine yabancı uyruklular katılamaz.
- İsteğe bağlı BES sözleşmesi için katılımcı kendi tercih ettiği Emeklilik şirketini seçer. Zorunlu BES sözleşmesinde ise emeklilik şirketi tercihi işveren tarafından seçilir.
- İsteğe bağlı BES sözleşmesi için ek devlet katkısı tutarı %30’dur. Zorunlu BES sözleşmelerinde ek devlet katkısı %30 + cayma süresi (2 ay) bitiminde bir defaya mahsus birikimlere 1.000 TL, ek devlet katkısı + Emeklilik hakkını en az 10 yıllık gelir sigortası alarak kullanmayı tercih etme durumunda, birikimlerin %5’ni ek katkı sağlama avantajı sunar.
- Azami devlet katkısından yararlanabilmek için ödenebilecek katkı payı tutarı her iki başlık altında da aynı olup 2023 tarihinde 140.535 TL’dir.
- İsteğe bağlı BES sözleşmelerinde plan tercihinize göre katkı payı tutarını katılımcı ayarlar. Zorunlu BES sözleşmelerinde brüt maaşınızın %3 ü prime konu olan tutar olarak aylık katkı payıdır.
- İsteğe bağlı BES sözleşmelerinde ek katkı payı ödeyebilirsiniz. Zorunlu BES sözleşmelerinize ek katkı payı tutarı yatıramazsınız.
- İsteğe bağlı BES sözleşmelerinde Emeklilik şirketlerinin belli limitler doğrultusunda kesintiler yapabilirler. Zorunlu BES sözleşmelerinde kesintileriniz yoktur.
- Sunulan fon türlerinde farklılıklar vardır. Kısaca fon isimlerinin içinde OKS yazan fonlar sadece zorunlu BES sözleşmelerinde kullanılan fonlardır.
Hangisini Tercih Etmeliyim?
Sistemin uzun vadeli birikimlere teşviki, fon getirisinin yüksek oluşu ve küçük tutarlarla dahi sistemde birikim yapan bireylerin sözleşme sonunda tasarruflarını ister tek ödemeyle, isterlerse aylık gelir şeklinde alabilme imkanı, sistemin Türkiye ve dünya genelinde tercih edilen bir tasarruf aracı olduğu gerçeğini ortaya koyuyor. Sistemin Türkiye’de yıllar içinde gelişen süreci net bir şekilde sisteme güven ortamının sağlandığının bir kanıtı. Tüm bu noktalar ışığında tercih yapmak yerine her iki tasarruf şeklini de seçmek en mantıklı karar olacaktır.
Ayrıca her iki sistemi kullanmanın bir avantajı da var. Daha fazla devlet katkısı alma avantajı. Bildiğiniz gibi BES’te devlet katkısının asgari ücrete göre hesaplanan yıllık bir limiti olmakta. Bu limit 2023 yılı için 42.160,50 TL. Ancak aynı anda hem BES hem de OKS yaptırırsanız her ikisi de ayrı limitlere sahip olacak ve toplamda devlet katkısı alma limitiniz 42.160,50 TL x 2= 84.321 TL olacaktır.
BES ve OKS Farkları Hakkında Sık Sorulan Sorular
Otomatik Katılım Sistemi (OKS), Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) bir alt dalıdır ancak birebir aynı değildir. BES, 2003 yılında Türkiye’de uygulanmaya başlanmış, gönüllülük esasına dayanan bir sistemdir. Katılımcılar, kendi isteklerine bağlı olarak sisteme katılır ve birikim yapar. OKS ise 2017’de zorunlu hale getirilmiş ve 45 yaş altı tüm maaşlı çalışanları kapsayan bir sistemdir. Çalışanların maaşlarından otomatik olarak kesinti yapılır ve bu kesintiler, seçilen emeklilik şirketi tarafından yönetilen fonlarda değerlendirilir. Yani, OKS, BES’in bir formudur ancak katılım zorunludur ve farklı kurallara tabidir.
BES ve OKS arasındaki temel farklar şunlardır:
Katılım Şekli: BES, tamamen gönüllülük esasına dayalıdır ve herkes katılabilir. OKS ise maaşlı çalışanlar için zorunlu bir sistemdir.
Yaş Sınırı: BES’e 18 yaşından itibaren herkes katılabilir. OKS ise sadece 45 yaş altı çalışanlar için geçerlidir.
Şirket Seçimi: BES’te katılımcılar istedikleri emeklilik şirketini seçebilirken, OKS’de emeklilik şirketi işveren tarafından belirlenir.
Devlet Katkısı: Her iki sistemde de devlet katkısı %30’dur ancak OKS’de cayma süresi sonrası ek olarak 1.000 TL devlet katkısı sağlanır ve 10 yıllık gelir sigortası tercih edildiğinde birikimlerin %5’i kadar ek katkı avantajı sunulur.
Kesintiler: BES’te belirli limitler dahilinde kesintiler yapılabilirken, OKS’de kesinti yapılmaz.
Ek Katkı Payı: BES’te katılımcılar ek katkı payı yatırabilirken, OKS’de ek katkı payı yatırma imkanı yoktur.
OKS’den çıkıp gönüllü BES’e geçmek, kişisel finansal hedeflerinize ve emeklilik planlarınıza bağlıdır. OKS’nin zorunlu olması ve belirli kurallara tabi olması sebebiyle bazı katılımcılar daha esnek bir yapı sunan gönüllü BES’i tercih edebilir. Gönüllü BES’te, katılımcıların katkı paylarını ve emeklilik şirketlerini seçme özgürlüğü vardır. Ayrıca, ek katkı payları yatırılabilir ve fon seçenekleri daha geniştir. OKS’den çıkmayı düşünüyorsanız, her iki sistemin avantaj ve dezavantajlarını dikkatlice değerlendirmeniz ve uzun vadeli bir birikim planı yapmanız önemlidir.
İşten ayrıldığınızda otomatik BES (OKS) sisteminde, işveren tarafından maaşınızdan yapılan kesintiler durur. Ancak birikimleriniz ve mevcut sözleşmeniz devam eder. Yeni bir iş bulduğunuzda, yeni işvereniniz de sizin adınıza otomatik katılım sürecini başlatacaktır. Dilerseniz, OKS’den cayarak sistemden çıkabilir veya isteğe bağlı BES’e geçiş yaparak birikimlerinizi yönetmeye devam edebilirsiniz.
Otomatik Katılım Sistemi (OKS) kapsamında maaşınızdan yapılan kesinti, brüt maaşınızın %3’ü kadardır. Bu tutar, her ay işveren tarafından maaşınızdan kesilir ve seçilen emeklilik şirketinin yönetimindeki fonlarda değerlendirilir. Örneğin, brüt maaşınız 10.000 TL ise, her ay 300 TL’lik bir kesinti yapılır ve bu tutar bireysel emeklilik hesabınıza aktarılır. Bu kesinti oranı, çalışanların işverenleri tarafından otomatik olarak yapılır ve devlet katkısı ile desteklenir.
BES ve OKS kapsamında devletten alınabilecek azami katkı miktarı, yıllık asgari ücretin %30’u olarak belirlenmiştir. 2023 yılı itibarıyla bu tutar 140.535 TL’ye denk gelir. Katılımcılar, yıl boyunca bu tutara kadar olan ödemeleri için %30 devlet katkısından yararlanabilir. Hem BES hem de OKS’de aynı anda katkı payı ödemesi yapılıyorsa, her iki sistemde de ayrı ayrı hesaplama yapılır. Böylece, devlet katkısından maksimum düzeyde faydalanma imkanı doğar.
Evet, bir kişi aynı anda birden fazla bireysel emeklilik (BES) hesabına sahip olabilir. Türkiye’de bireysel emeklilik sistemi, katılımcılara esneklik sunar ve isteyen kişiler farklı emeklilik şirketlerinden birden fazla BES sözleşmesi yapabilir. Bu durumda, her bir BES sözleşmesi için ayrı ayrı devlet katkısı hesaplanır ve bu katkılar ayrı ayrı takip edilir. Ancak her bir katılımcının yıllık devlet katkısı limiti bulunur ve bu limit her yıl güncellenir. 2023 yılı için bu limit 140.535 TL olup, her iki BES sözleşmesi de bu limit dahilinde değerlendirilir. Bu sayede, kişiler hem otomatik katılım sistemi (OKS) hem de gönüllü BES’ten aynı anda yararlanarak daha fazla devlet katkısı alabilirler.
